Μας κάνανε και στρατιώτες!
Πριν χρόνια, όταν παρουσιάστηκα στην Σπάρτη για να υπηρετήσω την θητεία μου με προόριζαν για οδηγό, σε κάποιο άρμα μάχης, ένα Στάγιερ, μία καναδέζα ή ότι χρειαζόταν η πατρίδα μου. Τελικά αποφάσισαν πως είχαν άλλες ανάγκες και μου έκαναν μετάταξη στο υγειονομικό όπου πήρα δύο ειδικότητες. Η πρώτη ήταν του «Νοσοκόμου τραυματιοφορέα», την οποία και απέκτησα, μετά από δύο μήνες εκπαίδευσης στο 401 ΓΝΣ στην Αθήνα και η δεύτερη ως Ψυχολόγου που ήρθε εξ’ ουρανού όταν με είχαν ξεχάσει σε κάτι σκοπιές σε φυλάκια της Λέσβου, καθώς θυμήθηκαν ένα μεταπτυχιακό που είχα στην ψυχολογία.
Αρκετά χρόνια αργότερα η μοίρα τα έφερε έτσι (ή για να ακριβολογούμε μια τυχαία αίτηση που έκανα στο πρώτο lock down) και με καλέσανε να υπηρετήσω την μητέρα πατρίδα αυτή τη φορά στο υγειονομικό ή αλλιώς τα γνωστά ΚΟμΥ (Κινητές Ομάδες Υγείας) του ΕΟΔΥ με την ειδικότητα του οδηγού για νοσηλευτές που διεξάγουν τα γνωστά τέστ για τον Covid.
Πλάκα έχει η ζωή!
Την πρώτη φορά ως στρατιώτης νοσηλευτής με ετοίμαζαν για ένα πόλεμο που ευτυχώς δεν γνώρισα ποτέ.
Την δεύτερη φορά όμως, ως πολίτη με βάλανε σε μια μάχη που δεν φανταζόμουν ποτέ να δω.
Όπως και εγώ τώρα, έτσι και πολλοί άλλοι παρουσιάζουμε αυτό που ζούμε ως ένα πόλεμο που πρέπει να κερδίσουμε.
Θυμάμαι στις αρχές της πανδημίας, πολλούς πολιτικούς όπως τον Ιταλό πρωθυπουργό Giuseppe Conte να επικαλείται μία φράση του του Winston Churchill που χρησιμοποίησε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο για να περιγράψει την «σκοτεινότερη ώρα» της Ιταλίας τον περασμένο Μάρτιο (“Darkest Hour”).
Ή τον κυβερνήτη Άντριου Κουόμο στην αρχή της πανδημίας στην Νέα Υόρκη, καθώς οι κάτοικοι αντιμετώπιζαν την έκρηξη νέων κρουσμάτων και θυμάτων, να χρησιμοποιεί εκτενώς τη μεταφορά του πολέμου κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου:
"Οι στρατιώτες σε αυτόν τον αγώνα είναι οι επαγγελματίες υγείας. Είναι οι γιατροί, είναι οι νοσοκόμες, είναι οι άνθρωποι που εργάζονται στα νοσοκομεία, είναι οι βοηθοί. Είναι οι στρατιώτες που δίνουν αυτή τη μάχη για εμάς."
Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι γιατροί, οι νοσοκόμες και οι υπόλοιποι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας, με την έλλειψη εξιδεικευμένου υλικού, τουλάχιστον τον πρώτο καιρό όπως μάσκες και στολές στην αρχή της πανδημίας, μοιάζουν με τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι στρατιώτες όταν περιπολούν σε εμπόλεμες ζώνες με μη θωρακισμένα οχήματα και κράνη. Η έλλειψη εξοπλισμού ατομικής προστασίας ήταν ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της πανδημίας COVID-19, μια κρίση που πολλοί συγκρίνουν με έναν πόλεμο. Ωστόσο, υπάρχει ηθικός κίνδυνος στην υπερβολικά απλοϊκή γλώσσα συγκρίνοντας τον αγώνα μας κατά του COVID-19 με έναν πόλεμο, και εξισώνοντας τους γιατρούς και τις νοσοκόμες και όλων των προνοιακών υπαλλήλων με τους στρατιώτες.
Σε αντίθεση με τους στρατιώτες, οι οποίοι στρατολογούνται έχοντας πάντα στο μυαλό τους ακόμη και το ενδεχόμενο να δώσουν και την ζωή τους εάν τους διαταχθεί προκειμένου να κερδηθεί ένας πόλεμος, οι επαγγελματίες του ιατρικού τομέα είναι κάτω από ένα πολύ διαφορετικό σύνολο ηθικών υποχρεώσεων. Είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν επείγουσα περίθαλψη σε κάθε ασθενή σε ένα νοσοκομείο, αλλά δεν είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται σε νοσοκομεία που δεν μπορούν να μετριάσουν επαρκώς τους κινδύνους για τη ζωή τους. Είναι υποχρεωμένοι να επισκεφτούν έναν χώρο που πιθανά ο ιός κυκλοφορεί ελεύθερα στον αέρα για να κάνουν ένα τεστ, χωρίς όμως να ρισκάρουν την δική τους την ζωή. Με τόσες μεταλλάξεις που έχουν ήδη γίνει ποιος μπορεί να είναι σίγουρος πως οι προφυλάξεις που ακολουθούνται είναι αρκετές για να μας προστατέψουν;
Όταν είμασταν στο στρατό, γνωρίζαμε ότι ως νοσοκόμοι τραυματιοφορείς μπορεί να κληθούμε να κάνουμε την δουλειά μας μέσα σε ένα πεδίο όπου σφαίρες θα σφυρίζουν δίπλα στα αυτιά μας. Στην εκπαίδευση τρέχαμε με ένα φορείο την ώρα που οι εκπαιδευτές μας πετούσαν πέτρες και έπρεπε να προστατευτούμε. Δεν έχω εκπαιδευτεί ως νοσοκόμος σε κάποια σχολή σε ΙΕΚ ή πανεπιστήμιο εκτός στρατού στην Ελλάδα, αλλά θεωρώ πως αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στην ύλη του μαθήματος, ούτε ως πρακτική εξάσκηση. Αλλά ούτε και στο εξωτερικό, όπου σε σχετική εκπαίδευση που έλαβα σε ένα πανεπιστήμιο ως φροντιστής ατόμων με αναπηρίες, δεν εκπαιδευτήκαμε σε τέτοιες πολεμικές συνθήκες στην παροχή πρώτων βοηθειών, αντίθετα εκπαιδευτήκαμε με πολιτισμένο και ευγενικό τρόπο.
Όταν κάποιος στρατιωτικός τραυματιστεί ή χάσει την ζωή του εν ώρα υπηρεσίας η πατρίδα έχει προνοήσει (και δεν είναι αμφισβητήσιμο, έτσι πρέπει να γίνεται και καλώς γίνεται) τα παιδιά του ή κάποιος κοντινός του συγγενής να μπορεί να περάσει ως υπεράριθμος σε μια στρατιωτική σχολή, όπου θα έχει εξασφαλισμένα τα προς του ζην. Υπάρχει σχετικός νόμος τον οποίο μπορείτε να τον βρείτε εδώ.
Τι γίνεται όμως εάν κάτι αντίστοιχο γίνει με έναν υγειονομικό πολίτη;
Οι υγειονομικοί που έχουν νοσήσει είναι χιλιάδες και κάποιοι από αυτούς ίσως να νιώθουν τύψεις που το μετάδωσαν σε κάποιο δικό τους άνθρωπο που χαροπαλεύει σε κάποια κλινική. Μέχρι στιγμής τουλάχιστον 10 συνάδελφοι υγειονομικοί έχουν ήδη χάσει την ζωή τους στην Ελλάδα
Όταν μας συγκρίνουν με στρατιώτες απλοί πολίτες νιώθω ότι το κάνουν από αγάπη για να μας δείξουν ότι καταλαβαίνουν τα ρίσκα που παίρνουμε και τον αγώνα που δίνουμε κάθε μέρα για να τα βγάλουμε πέρα.
Όταν όμως μας το λένε πολιτικοί με ενοχλεί, όταν τα λόγια δεν ακολουθούνται από πράξεις έμπρακτης στήριξης ή απλά μας χρησιμοποιούν για να κάνουν εύκολη αντιπολίτευση, ρίχνοντας ο ένας τα βέλη στον άλλον.
Δεν είναι όμως λάθος μόνο για τους υγειονομικούς να τους χαρακτηρίζουν στρατιώτες, πολιτικοί και κέντρα εξουσίας.
Ο περιβόητος πρόεδρος των ΗΠΑ Τράμπ στις αρχές της πανδημίας «κοκορευόταν» πως ήταν ένας πρόεδρος σε πόλεμο που κυνηγάει έναν αόρατο εχθρό.
Αλλά και πιο σοβαροί άνθρωποι, θέλω να πιστεύω όπως ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Antonio Gutiérrez ενστερνίστηκε τη σύγκριση κατά τη διάρκεια των συμπερασμάτων του σε μια εικονική σύνοδο κορυφής της G20 σχετικά με την πανδημία COVID-19:
"Είμαστε σε πόλεμο με έναν ιό - και δεν κερδίζουμε. ... Αυτός ο πόλεμος χρειάζεται ένα σχέδιο για να πολεμήσουμε."
Οι δημοσιογράφοι χρησιμοποιούν επίσης αυτό το διήγημα συνέχεια αφού οι εικόνες του πολέμου είναι συναρπαστικές. Προσδιορίζει έναν εχθρό (τον ιό), μια στρατηγική ("ισιώσουν την καμπύλη," αλλά και "σώσει την οικονομία"), οι πολεμιστές πρώτης γραμμής (προσωπικό υγειονομικής περίθαλψης), το μέτωπο (άνθρωποι που απομονώνονται στο σπίτι), οι προδότες και οι λιποτάκτες (άνθρωποι που παραβιάζουν τους κανόνες κοινωνικής αποστασιοποίησης).
Επιπλέον, υπογραμμίζει τον επείγοντα χαρακτήρα που διέπει δραστικές αποφάσεις πολιτικής, όπως το κλείσιμο των σχολείων, η επιβολή απαγορεύσεων ταξιδιών, η παύση των οικονομιών σε όλο τον κόσμο. Απευθύνεται στο αίσθημα καθήκοντος και την υποχρέωση των πολιτών να υπηρετούν στην ώρα της ανάγκης της χώρας τους.
Σίγουρα δεν είναι η πρώτη φορά που ηγέτες και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής χρησιμοποιούν τη μεταφορά του πολέμου για να περιγράψουν μια απειλή που δεν χαρακτηρίζεται στρατιωτική. Σκεφτείτε τον πόλεμο κατά της φτώχειας, του καρκίνου, της παράνομης μετανάστευσης, για να μην αναφέρουμε τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών ή κατά της εγκληματικότητας.
Αν και ιδιαίτερα ελκυστικό ως εργαλείο πολιτικής ρητορικής, η πολεμική μεταφορά κρύβει αρκετές παγίδες που, στην περίπτωση της πανδημίας COVID-19, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες.
Είμαστε όλοι στρατιώτες τώρα;
Χρησιμοποιώντας τη μεταφορά του πολέμου ανακατώνει κατηγοριοποιήσεις με ύπουλους τρόπους. Για παράδειγμα, δεν είμαστε πλέον πολίτες είμαστε τώρα "στρατιώτες" σε μια σύγκρουση. Ως εκ τούτου, οι πολιτικοί ζητούν υπακοή και όχι επίγνωση και έκκληση στον πατριωτισμό μας, όχι στην αλληλεγγύη μας.
Υπό το πρόσχημα αυτών των κατηγοριοποιήσεων που έχουμε ήδη δει, σε ολόκληρο τον κόσμο, οδεύουμε προς επικίνδυνες αυταρχικές αρπαγές εξουσίας, όπως στην Ουγγαρία, όπου ο πρωθυπουργός Viktor Orbán κατέλαβε εκτεταμένες εξουσίες έκτακτης ανάγκης και την ικανότητα να κυβερνά με διάταγμα.
Ομοίως, στις Φιλιππίνες ο Πρόεδρος Rodrigo Duterte, στο πλαίσιο ενός εθνικού νομοσχεδίου έκτακτης ανάγκης, κέρδισε το δικαίωμα να τιμωρήσει τους ανθρώπους που διαδίδουν "ψευδείς πληροφορίες" σχετικά με το ξέσπασμα, ένα δικαίωμα που θα μπορούσε εύκολα να χρησιμοποιηθεί για να φιμώσει την πολιτική διαφωνία.
Στην Ελλάδα, μια χώρα που πολλά χρόνια τώρα περιορίζαμε ότι δικαιώματα και ευεργετήματα είχαν με κόπο κερδηθεί όλες τις προηγούμενες δεκαετίες, με το αφήγημα – «να βγούμε από τα μνημόνια» το τελευταίο χρόνο το τερματίσαμε εντελώς, αφού αναγκαστήκαμε, όπως και όλος ο πλανήτης, να περιορίσουμε από μόνοι μας ή υπό την απειλή προστύμματος, ακόμη και βασικές ελευθερίες. Το κράτος ξαφνικά απαγόρευσε τις δημόσιες συγκεντρώσεις, συμπεριλαμβανομένων των διαδηλώσεων, έκλεισε λιμάνια και αεροδρόμια, απαγόρευσε επισκέψεις σε φίλους και συγγενείς, λειτουργίες σε ναούς για θρησκευτικούς λόγους. Σαν μία φάρσα στην ιστορία τα κράτη ίδρυσαν κάτι σαν «κρυφά σχολεία», όπου μέσω τηλεκπαίδευσης όπου ο κάθε μαθητής στην ιδιωτική του σπηλιά μπορεί πλέον να κάνει το μάθημα του χωρίς να τον πιάσει το κράτος να παρανομεί μετακινούμενος σε απαγορευμένες ώρες.
Επιπλέον, ο ορισμός της πανδημίας ως πολέμου οδηγεί αναπόφευκτα στην ανάγκη αναγνώρισης ενός εχθρού. Ο εχθρός εδώ είναι ο Κορωνοϊός, αλλά πολλοί πολιτικοί έχουν προσθέσει επίσης τα χαρακτηριστικά στον ιό του εχθρού.
Η έκφραση, "ο ιός της Κίνας," από τον πρόεδρο Τραμπ και άλλους αμερικανούς φορείς χάραξης πολιτικής, έχει συνδεθεί με την αύξηση των ρατσιστικών αντιασιατικών επιθέσεων. Αλλά ακόμη και εδώ στην Ελλάδα, με λύπη ακούω μικρά παιδιά στην γειτονιά μου, να κοροϊδεύουν και να κάνουν μπούλινγκ σε παιδάκια με χαρακτηριστικά από Ασία.
Αλλά λίγο το καταλαβαίνουμε οι περισσότεροι από εμάς πως ίσως η επόμενη πανδημία να ξεκινήσει τρώγοντας απαγορευμένα κοκορέτσια, πατσά, ή από κάποια τρελή αγελάδα σε κάποια φάρμα στα Ελληνικά βουνά. Ήδη κάποια καημένα Μινκ (ή Βιζόν) εξοντώθηκαν σε όλη την Ευρώπη και στην χώρα μας, προκειμένου να μην μεταδώσουν το μεταλλαγμένο ιό στους ανθρώπους. Ευτυχώς που αυτό το μεταλλαγμένο στέλεχος είναι παραπλήσιο με αυτό που κυκλοφορεί και τα εμβόλια θα λειτουργήσουν, γιατί δεν θέλω να φανταστώ να πρέπει να περάσουμε όλο το 2021, όπως περάσαμε και το 2020.
Δεδομένου ότι ο ιός έχει εξαπλωθεί σαν πυρκαγιά σε μεγάλες πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη, η Αθήνα, αλλά και πολλές πρωτεύουσες νομών μια άλλη διχοτόμηση είναι μεταξύ των μεγάλων αστικών κέντρων και των μικρότερων αγροτικών περιοχών των οποίων οι κάτοικοι μπορεί να αισθάνονται σε κίνδυνο έκθεσης από τους κατοίκους της πόλης που δραπετεύουν από τη μητρόπολη.
Ένας νέος εθνικισμός
Καθώς βρισκόμαστε σε πόλεμο, μπορεί να παρασυρθούμε σε μια εσωστρεφή στάση με τον καθένα να κοιτάει μυωπικά την πάρτη του. Έχουν ήδη ξεσπάσει διαφωνίες σχετικά με τις βασικές προμήθειες, με τις χώρες να εμποδίζουν τις αποστολές αντικειμένων όπως μάσκες και άλλο προστατευτικό εξοπλισμό. Ο πόλεμος που γίνεται στο παρασκήνιο ή και ανοιχτά, για το ποια χώρα θα λάβει πρώτη τα εμβόλια είναι τραγικός.
Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια αρχική αποτυχία αλληλεγγύης έχει κάνει πολλούς να προτείνουν ότι η πανδημία θα μπορούσε τελικά να διεκδικήσει ένα άλλο θύμα: την ίδια την ΕΕ.
Η κυβέρνηση Τραμπ προσπάθησε να αποτρέψει την αποστολή μασκών στον Καναδά από την 3M, τους μεγαλύτερους κατασκευαστές προστατευτικού ιατρικού εξοπλισμού στον κόσμο. Η πρόκληση αυτή, ακολουθήθηκε αμέσως από μια όχι-πάρα πολύ-λεπτή αναφορά από τον πρωθυπουργό Justin Trudeau αναφερόμενος στο σημαντικό έργο των καναδών γιατρών και νοσοκόμων που διασχίζουν τα σύνορα για να εργαστούν σε αμερικανικά νοσοκομεία.
Οι ειδικοί μιλούν όλο και περισσότερο για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα πριν μπορέσουμε να αναμένουμε ότι αυτή η κρίση θα τελειώσει. Πολλοί θεωρούν πως βρισκόμαστε ακόμη στην μέση και παρότι τα εμβόλια έχουν ξεκινήσει να διατίθενται, πολλές χώρες, πιθανόν να περιμένουν πολλούς μήνες ακόμη μέχρι να πάρουν και να εμβολιάσουν αρκετό αριθμό ανθρώπων για να έχει κάποιο αποτέλεσμα.
Με άλλα λόγια, βρισκόμαστε σε αυτό μακροπρόθεσμα: δημοκρατίες και αυταρχικά κράτη, πλούσια και φτωχά κράτη, Κινέζοι, Αμερικανοί, Ρώσοι και ο υπόλοιπος κόσμος.
Αν είμαστε "σε πόλεμο" για ένα απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, η κόπωση μάχης μπορεί να εκτροχιάσει όλες τις προσπάθειες. Για αυτό το λόγο οι ηγέτες θα έκαναν καλύτερα να προωθήσουν την αστική ευθύνη και την παγκόσμια αλληλεγγύη αντί της ιδέας του πολέμου. Η εξεύρεση λύσης για την πανδημία αποτελεί κοινή ευθύνη, και η λύση πρέπει να είναι παγκόσμια.
Δεν είναι με την καλλιέργεια της εικόνας του πολέμου ότι οι κυβερνήσεις θα πείσουν τους ανθρώπους να συνεχίσουν να συμμορφώνονται με τις υγειονομικές αρχές, αλλά με την έκκληση προς το πολιτικό καθήκον, την αλληλεγγύη και τον σεβασμό για τους συνανθρώπους τους.
Αυτή η αλλαγή προοπτικής είναι απαραίτητη, εάν θέλουμε να επιλύσουμε όχι μόνο αυτήν την κρίση, αλλά και άλλες παγκόσμιες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής και της εξάντλησης των πόρων του πλανήτη, οι οποίες, όπως έχει επισημάνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών.
Ο Βαγγέλης Θέος χρωστάει την ζωή του στο πιο μαχητικό σπερματοζωάριο που έτυχε να φτάσει πρώτο στον προορισμό του. Από τότε αρπάζει ευκαιρίες που τον ταξιδεύουν με την ευρύτερη έννοια της λέξης, μέσα από νέες γνώσεις, πρωτοβουλίες, δουλειές, φιλίες και πρωτόγνωρες εμπειρίες. Αυτό το διάστημα εργάζεται εκτός από άλλα και ως οδηγός στις Κινητές Μονάδες Υγείας. Το ταξίδι αυτό θα λήξει μαζί με την πανδημία, όπου και θα βρει ένα νέο προορισμό για να συνεχίσει.