Κοινωνική απομόνωση κατά την διάρκεια της πανδημίας
Οι άνθρωποι είναι αδύνατον να αποστασιοποιηθούν κοινωνικά μεταξύ τους για πολύ. Στο Τόκιο, πλήθη συγκεντρώνονται σε πάρκα κάθε μέρα για να δουν τα άνθη κερασιού στην αιχμή της άνθισης τους. Μερικά χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά στην Ουάσιγκτον, οι άνθρωποι κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα, για άλλους λόγους.
Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες χώρες όπου πολλοί άνθρωποι, αγνοούν σκόπιμα τις κυβερνητικές συμβουλές για να παραμείνουν στο σπίτι και να μένουν μακριά από τους άλλους, καθώς ο κοροναϊός εξαπλώνεται γρήγορα, επιτιθέμενος σε εκαττομύρια ανθρώπους και αλλάζοντας ήδη την καθημερινή ζωή όπως την ξέρουμε.
Αλλά είναι πραγματικά μόνο τα άνθη της κερασιάς ή οι παραλίες στην Αυστραλία και την Καλιφόρνια ή μία βόλτα στο μοναστηράκι στην Αθήνα που έχουν εμπνεύσει πλήθος ανθρώπων να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας; Είναι λογικό να θέλεις να βγεις. Δεν υπάρχει και τίποτα άλλο να κάνετε, καθώς όλες οι πόλεις σε όλο τον κόσμο έχουν κλείσει. Υπάρχει, όμως, κάτι άλλο εξαιρετικά ελκυστικό για τη μετάβαση σε αυτά τα μέρη, και είναι το ίδιο πράγμα που απειλεί να επιδεινώσει την πανδημία – άλλοι άνθρωποι.
Όσο περνάνε οι μέρες, όλο και περισσότερο φαίνεται, πως δύσκολα μπορούμε απλώς να παραμείνουμε μακριά ο ένας από τον άλλο.
Ακόμη και στην Ιταλία, τη χώρα με τις περισσότερες περιπτώσεις θανάτων στον κόσμο, (σύντομα αυτό θα ξεπεραστεί από άλλες χώρες) έχει επιβληθεί πρόστιμο σε 125.000 ανθρώπους για παραβίαση των κανόνων για περιορισμό της κυκλοφορίας. Πολλές από αυτές τις παραβιάσεις έγιναν από άτομα που προσπαθούν να συναντηθούν με άλλους ανθρώπους , αναφέρουν ιταλικά ΜΜΕ. Το ίδιο συμβαίνει και στην χώρα μας. Πότε ήταν η τελευταία φορά που ακούσατε να επιβάλλονται χιλιάδες πρόστιμα σε Έλληνες (περισσότερα από 20 χιλιάδες μέχρι 5/4) μέσα σε λίγες μέρες. Εγώ πάντως δεν το θυμάμαι και τα 150αρια πέφτουν βροχή.
Η επιθυμία να είσαι κοντά σε άλλους ανθρώπους είναι μέσα στο DNA μας. Από την παλαιολιθική εποχή υπήρξαμε κοινωνικά πλάσματα. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι κυνηγοί-συλλέκτες σχημάτιζαν «ομάδες» καθώς το βρήκαν πιο αποτελεσματικό να βρουν αρκετό φαγητό για επιβίωση μέσω κοινών προσπαθειών. Κατάλαβαν επίσης την δύναμη του πλήθους, αντιμετωπίζοντας απειλές ως ομάδα, για να προστατευτούν από άλλα ζώα θηρευτές ή από άλλες ομάδες εχθρικών ανθρώπων.
Μέσα από μια μακρά εξελικτική διαδικασία, οι άνθρωποι έχουν αναπτύξει εξαιρετικά εξελιγμένες κοινωνίες στις οποίες συνεργάζονται για να επιβιώσουν και να βελτιώσουν τη ζωή μας. Επιπλέον, μέσα σε αυτές τις κοινωνίες, οι άνθρωποι απολαμβάνουν την φυσική επαφή άλλων ανθρώπων, όταν γίνεται συναινετικά με ένα απλό άγγιγμα, μία χειραψία ή μία αγκαλιά. Κατά την διάρκεια αυτής της σαρκικής επαφής απελευθερώνονται όλα τα είδη χημικών ουσιών στον εγκέφαλο και στο σώμα - ενδορφίνες, σεροτονίνη και οξυτοκίνη, για παράδειγμα - που ουσιαστικά μας δίνουν συναισθήματα ευτυχίας ή ακόμη και αγάπης.
Γι’ αυτό, όταν πηγαίνουμε σε μια συναυλία ή έναν ποδοσφαιρικό αγώνα, δεν είναι μόνο οι αθλητές ή οι μουσικοί που μας δίνουν αυτή την αίσθηση ευφορίας. Η ύπαρξη μας μαζί με πολλούς άλλους ανθρώπους που τους θεωρούμε «δικούς μας», γιατί υπάρχει κάτι που μας ενώνει εκείνη την στιγμή, προσθέτουν σε αυτή την αίσθηση. Σε αυτό το κανόνα υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις όπου κάποιοι από εμάς μπορεί να νιώθουμε άβολα σε τέτοιες καταστάσεις και προτιμάμε να είμαστε με λίγους ή ακόμη σε κάποιες μη συνηθισμένες και δύσκολες ψυχικές περιστάσεις ακόμη και μόνοι μας.
Παρόλα αυτά στους περισσότερους ανθρώπους, δημιουργεί μια φυσιολογική ευχαρίστηση. Μετά από τέτοια γεγονότα, οι άνθρωποι λένε ότι αισθάνονται περισσότερο συνδεδεμένοι μεταξύ τους και ότι αισθάνονται κομμάτι από κάτι μεγαλύτερο από αυτούς.
"Είναι ένα θαυμάσιο συναίσθημα να είσαι μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου. Όταν είσαι χαρούμενος και περνάς όμορφα αλλά δεν έχεις με κάποιον να το μοιραστείς χάνεις ένα μέρος της απόλαυσης. Όταν ζεις μια όμορφη στιγμή με έναν φίλο σου ή ακόμη καλύτερα με ένα ολόκληρο πλήθος να φωνάζουν εκστασιασμένοι ή να τραγουδάνε ή ακόμη και να ψέλνουν είναι μία μοναδική στιγμή όπου ή αίσθηση του εγώ χάνεται με ένα όμορφο τρόπο και ενσωματώνεται σε κάτι πολύ μεγαλύτερο από τον ίδιο μας τον εαυτό".
Σε αυτές τις εξελιγμένες κοινωνίες που έχουμε αναπτύξει, βασιζόμαστε σε μεγάλο βαθμό στους συνανθρώπους μας για να επιβιώσουμε. Όταν ζούσαμε στις εποχές που είμασταν κυνηγοί και συλλέκτες, ένα άτομο ή μία οικογένεια μπορεί να ήταν υπεύθυνο για την εύρεση τροφής, το μαγείρεμα, την οικοδόμηση ενός σπιτιού και την κατασκευή ρούχων. Στις μέρες μας βασιζόμαστε σε άλλους ανθρώπους από όλο τον κόσμο, με συγκεκριμένες γνώσεις και δεξιότητες, για να εκτελούν διαφορετικές εργασίες που είναι απαραίτητες για να επιβιώσουμε.
"Η κοινωνία μας είναι τέτοια που έχουμε έναν καταμερισμό εργασίας και γνώσεων και ο κόσμος μας πλέον είναι τόσο πολύπλοκος που ακόμη και οι πιο έξυπνοι από εμάς δεν θα μπορούσαν ποτέ να καταλάβουν. Καθένας από εμάς καταλαβαίνει ένα μικρό κομμάτι του κόσμου και τα υπόλοιπα είναι κοινωνικά αποκτηθέντα".
«Κάποιες φορές μπορεί να έχουμε την ψευδαίσθηση και να υποθέτουμε ότι καταλαβαίνουμε πώς λειτουργεί ο κόσμος, αλλά στην πραγματικότητα έχουμε πολύ κακή κατανόηση για τα περισσότερα πράγματα.»
Αυτό που κάνουμε είναι να εμπιστευόμαστε τους ανθρώπους που γνωρίζουν. Για παράδειγμα μπορεί να έχουμε δει μια φορά μικρόβια, κάτω από ένα μικροσκόπιο, αλλά γνωρίζουμε για αυτά, επειδή εμπιστευόμαστε τους ανθρώπους που μελετάνε τα μικρόβια και πως μας επηρεάζουν.
Φυσικές επαφές
Ο κορωναϊός και η ανάγκη να απομακρυνθούμε από την φυσική παρουσία ό ένας από τον άλλον, μας έχει βάλει σε ένα μεγάλο βαθμό τις ζωές μας online. Έχουμε συναντήσεις εργασίας ή μαθήματα μέσω τηλεδιάσκεψης, Skype με φίλους και οικογένεια που δεν μπορούμε να συναντήσουμε και παρακολουθούμε Netflix αντί να βγούμε για δείπνο.
Αλλά όποιος είχε μια σχέση από απόσταση ή έχει φίλους και οικογένεια μακριά, ξέρει ότι το Skype δεν είναι ακριβώς το ίδιο.
Εν μέρει, είναι επειδή θέλουμε πραγματικά να αγγίξουμε ο ένας τον άλλον. Κατά την διαδικασία μίας αγκαλιάς ή χειραψίας ή ενός φιλιού απελευθερώνονται οι ίδιες χημικές ουσίες στον εγκέφαλο και στο σώμα που μας κάνουν ευτυχισμένους. Αυτή η φυσική διαδικασία εξελίσσεται από την αρχή της ζωής - η αφή είναι η πρώτη αίσθηση που αναπτύσσει ένα μωρό στη μήτρα (πως ακριβώς συμβαίνει αυτό μπορείτε να δείτε εδώ και εδώ).
Η ανθρώπινη αφή είναι θεμελιώδης για την ανθρώπινη ανάπτυξη και επιβίωση. Η έρευνα που πραγματοποίησαν οι Ruth Feldman και Tiffany Field έχει δείξει τα θετικά αποτελέσματα που προκύπτουν από την επαφή δέρματος με δέρμα στα πρόωρα μωρά και ότι αυτά τα αποτελέσματα εξακολουθούν να λειτουργούν μετά από δέκα χρόνια. Σημαντικά κέρδη στη νευρολογική ανάπτυξη, αύξηση βάρους και διανοητική ανάπτυξη πρόωρων μωρών έχουν αποδειχθεί ότι προκαλούνται από διέγερση από δέρμα σε δέρμα. Τα βρέφη σε ορφανοτροφεία που στερούνται αυτού του είδους της επαφής, μαζί με την έλλειψη ατομικής προσοχής και αγάπης, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αυτό συμβαίνει όχι επειδή όλα τα ορφανοτροφεία είναι άσχημα μέρη (αν και μερικά από αυτά είναι - για παράδειγμα τα ορφανοτροφεία στην Ρουμανία την εποχή του Nicolae Ceaușescu), αλλά επειδή συνήθως υπάρχουν πάρα πολλά μωρά για να διαχειριστεί το προσωπικό.
Στην περίπτωση των νοσοκομείων, στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, οι νοσηλευτές έπρεπε να καλύπτουν τα πρόσωπά τους με χειρουργικές μάσκες και να μην αλληλεπιδρούν με τα μωρά. Οι γονείς και άλλα μέλη της οικογένειας παρεμποδίστηκαν να επισκεφθούν ελεύθερα, καθώς πιστεύεται ότι αυτό θα αποτρέψει την εξάπλωση των λοιμώξεων και θα βοηθήσει να διατηρηθούν τα μωρά υγιή. Ωστόσο, αντί να βελτιωθούν, τα μωρά έγιναν χειρότερα. (Αυτό το χαρακτηριστικό δεν ισχύει μόνο για τους ανθρώπους για περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ - The importance of touch in development)
Κρατήστε επαφές με τους ανθρώπους
Είναι οξύμωρο πως από την μία η ανθρώπινη επαφή είναι τόσο ευεργετική για το ευ ζην μας και την σωματική και ψυχική μας υγεία, αλλά κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας, η ανθρώπινη επαφή είναι ταυτόχρονα μία απειλή για εμάς. Αλλά οι ειδικοί συμφωνούν ότι τα οφέλη της κοινωνικής αποστασιοποίησης υπερτερούν κατά πολύ του κινδύνου που ζούμε αυτό το καιρό. Αρκεί βεβαία να μην χρειαστεί για πολύ ακόμη.
Πως λοιπόν κάνουμε αυτό; Καταρχήν για όσους από τους τυχερούς ανθρώπους έχουν ένα άνθρωπο δίπλα τους, ζουν σε μία οικογένεια, ας είναι αυτή η περίοδος μία ευκαιρία να έρθουν πιο κοντά. Ο χρόνος που άλλοτε περνούσατε με παιχνίδι, στο σχολείο, γραφείο ή στο άθλημά με φίλους και συναδέλφους, βρείτε ένα τρόπο να συνεχίσετε να τα κάνετε, αλλά αυτή τη φορά, μαζί με τους ανθρώπους που έχετε δίπλα σας, στο σπίτι.
Επιπλέον, δώστε στους αγαπημένους σας ένα τρίψιμο στην πλάτη, όπως προτείνει και ο Field και αν ζείτε μόνος κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, κάντε μασάζ στον εαυτό σας ή πάρτε μία αγκαλιά ένα κατοικίδιο, όπως κάνει ο εικονιζόμενος στην φωτογραφία.
Είναι επίσης σημαντικό από κοινωνική άποψη να παραμείνουμε συνδεδεμένοι έστω και εάν χρειάζεται να το κάνουμε εξ' αποστάσεως, όπως λέει η Bianca Suanet, κοινωνιολόγος από το Vrije Universiteit Amsterdam, μέσω διαδικτύου.
Ο μεγαλύτερος αντίκτυπο της κοινωνικής αποστασιοποίησης βρίσκεται στους ηλικιωμένους.
"Αυτή η περίοδος κοινωνικής αποστασιοποίησης είναι πιθανότατα πιο δύσκολη για τους ηλικιωμένους ενήλικες που ζουν μόνοι τους χωρίς ένα δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης που να τους φροντίζει", όπως δήλωσε ο Σουάνετ σε ένα πρόσφατο ρεπορτάζ του CNN.
Είναι σημαντικό αυτές τις πρωτόγνωρες μέρες να βοηθήσουμε ανθρώπους που ζουν απομονωμένοι, να νιώσουν πως κάποιοι ενδιαφέρονται για αυτούς και κάνοντας αυτό θα νιώσουμε και εμείς καλύτερα και ταυτόχρονα λιγότερα απομονωμένοι.
Ο Βαγγέλης Θέος είναι απόφοιτος του τμήματος Περιβάλλοντος με μεταπτυχιακό στις Μελέτες στο Δομημένο Περιβάλλον και ένα ακόμη στην Ψυχολογία. Πατέρας δύο παιδιών, θέλει να κάνει τον κόσμο ομορφότερο. Εμπνευστής πρωτοβουλιών για την ευαισθητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος (www.mrsave.gr), κυκλοφοριακής αγωγής (Ποδηλατοδράσεις), προσφοράς στην κοινωνία γενικά (www.lifestory.gr) και ειδικά για άτομα με αναπηρία (Οικοδράσεις). Για περισσότερα εδώ.